Η πρωτοβουλία «GR‑Eco Νησιά» σηματοδοτεί την ισχυρή βούληση της ελληνικής κυβέρνησης για την πράσινη και ψηφιακή μετατροπή των νησιών – με στόχους την ενεργειακή αυτονομία, την κυκλική οικονομία και τον μηδενισμό των εκπομπών άνθρακα έως το 2030. Μέσω αυτής της ολοκληρωμένης στρατηγικής, τα νησιά όχι μόνο θα γίνουν πρότυπα βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά μπορούν να εμπνεύσουν παγκόσμιες πολιτικές πράσινης μετάβασης.
Η ανάγκη είναι επιτακτική: τα νησιά έχουν μέχρι σήμερα βασιστεί σε μονοδιάστατα μοντέλα τουρισμού και σε ορυκτές πηγές ενέργειας — ένα συνδυασμό που διαταράσσει την τοπική κοινωνία και το περιβάλλον. Η επιλογή να στραφούμε σε ενσωματωμένες λύσεις καθαρής ενέργειας, ευφυούς διαχείρισης νερού και αποβλήτων, όχι μόνο αποτελεί αναγκαία αλλαγή, αλλά και ευκαιρία για τα νησιά να γίνουν «εργαστήρια» κυκλικής οικονομίας .
Οι βασικοί άξονες αυτής της μετάβασης είναι:
- Ενεργειακή μετάβαση μέσω φωτοβολταϊκών και αιολικών,
- Ενεργειακή αποδοτικότητα,
- Διαχείριση αποβλήτων και νερού με μηδενικές εκπομπές,
- Ηλεκτροκίνηση ξηράς και θαλάσσης,
- Πράσινη γεωργία και βιώσιμος τουρισμός,
- Ανάπτυξη πράσινων λιμένων και υποδομών για φιλικές προς το περιβάλλον θαλάσσιες μεταφορές .
Αυτές οι δράσεις ενισχύουν κοινωνικούς δεσμούς και ευημερία στις τοπικές κοινωνίες, ενώ υποστηρίζουν την εθνική δέσμευση της μείωσης των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% ως το 2030, στο πλαίσιο της εναρμόνισης με τους στόχους της ΕΕ .
Πιλοτική φάση & επιτυχημένα παραδείγματα
Η πρώτη φάση επικεντρώθηκε στα μη διασυνδεδεμένα μικρά νησιά, λαμβάνοντας υπόψη κριτήρια όπως πληθυσμός, ενεργειακές ανάγκες, τουριστική κίνηση και δέσμευση για πράσινες παρεμβάσεις. Το έργο της Χάλκης, το πρώτο νησί GR‑eco, αποτελεί πρότυπο: εγκατάσταση φωτοβολταϊκού πάρκου 1 MWp, ανάπτυξη ενεργειακής κοινότητας (ChalkiON), έξυπνος δρόμος φωτισμός, τηλεϊατρική, e‑learning, ηλεκτροκίνηση (6 ηλεκτρικά οχήματα και σκάφος), μειώνοντας τόσο το κόστος ενέργειας όσο και περίπου 1.800 τ CO₂ ετησίως (clean-energy-islands.ec.europa.eu).
Στην Αστυπάλαια, σε συνεργασία με τη Volkswagen, αναπτύχθηκαν συστήματα επιδοτούμενης ηλεκτροκίνησης και έξυπνων υποδομών. Στον Πόρο, σε συμφωνία με τη Masdar κατά το COP28, ήδη σχεδιάζονται πράσινες υποδομές: φωτοβολταϊκά, ηλεκτρικό πλοίο για τη σύνδεση με το Γαλατά, ακτοπλοϊκές υποδομές φόρτισης και αναβαθμισμένη διαχείριση απορριμμάτων .
Τα νησιά Τήλος και Άγιος Ευστράτιος, πριν ενταχθούν στο GR‑eco, έγιναν πρότυπα ευφυρών μικροδικτύων συνδυάζοντας αιολικά, φωτοβολταϊκά και συστήματα αποθήκευσης, καλύπτοντας κατά μέσον όρο 60‑70% των ενεργειακών αναγκών τους (greeknewsagenda.gr).
Διακυβέρνηση, χρηματοδότηση & παρακολούθηση
Βασισμένο στον νόμο 4936/2022 και σχετική υπουργική απόφαση (ΦΕΚ 1773/Β/20.03.2023), το πρόγραμμα θεσπίζει δύο επιτροπές, Συντονιστική και Διευθύνουσα, οι οποίες ρυθμίζουν επιλογές νησιών, διαδικασίες, τεχνικά οικονομικά κριτήρια, και τακτική δημόσια διαβούλευση (sdgs.un.org).
Με συνέργειες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (PPP), διασφαλίζονται πόροι άνω των 150 εκ. € από το ΕΣΠΑ 2021‑27, το Ταμείο Απολιγνιτοποίησης και το Νησιωτικό Αποανθρακικό Ταμείο, συνολικής αξίας έως και 2 δισ. € .
Οι τεχνικές μελέτες, χωρικά σχέδια και δράσεις μεταφοράς τεχνογνωσίας, φέρνουν τις τοπικές κοινότητες στο επίκεντρο σχεδιασμού και υλοποίησης.
Η πρωτοβουλία «GR‑Eco Νησιά» εξελίσσεται από πιλοτικό πρόγραμμα σε εθνική πράσινη στρατηγική: συνδυάζει ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση, περιβαλλοντική διαχείριση, και κοινωνική ευημερία με τελικό στόχο τη δίκαιη, βιώσιμη και ευημερούσα νησιωτική Ελλάδα του μέλλοντος.
