Καθηγήτρια Φοίβη Κουντούρη,
Πρέσβειρα του Συμφώνου για το Κλίμα
Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Πολυτεχνείο της Δανίας,
Πρόεδρος του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ενώσεων Οικονομολόγων Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Πρόεδρος του Παγκόσμιου Κόμβου Κλίματος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, Διευθύντρια Μονάδας Αειφόρου Ανάπτυξης στο Ε.Κ Αθηνά, Διευθύντρια του δικτυου AE4RIA
Τα διατροφικά συστήματα παγκοσμίως αποτελούν βασικό πυλώνα της ανθρώπινης ύπαρξης και της βιώσιμης ανάπτυξης. Ως διατροφικό σύστημα (food system) ορίζουμε το σύνολο των εμπλεκόμενων φορέων στο δίκτυο παραγωγής, επεξεργασίας και διανομής τροφίμων. Στο δρόμο προς το 2030 και την αξιολόγηση της πορείας σχετικά με ου Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) τα διατροφικά συστήματα κρίνονται με βάση δυο αδρές παραμέτρους: το βαθμό στον οποίο εξαλείφουν την επισιτιστική επισφάλεια (food insecurity) και την πείνα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην εκπλήρωση των στόχων για το κλίμα και την προστασία της βιοποικιλότητας. Η σχέση των διατροφικών συστημάτων με την κλιματική αλλαγή είναι αμφίδρομη και πολύπλοκη. Η αγροτική παραγωγή με σκοπό την ικανοποίηση της ζήτησης για τα προϊόντα του κλάδου επιτείνει τις εκπομπές Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ) και συμβάλει στην απώλεια της βιοποικιλότητας. Από την άλλη μεριά, η ραγδαίες αλλαγές στο κλίμα και τα ακραία φαινόμενα ανά την υφήλιο εμποδίζουν την αποτελεσματική λειτουργία του αγρό-διατροφικού τομέα και διαβρώνουν την επισιτιστική ασφάλεια. Η επίτευξη των ΣΒΑ μέσα από τη λειτουργία των διατροφικών συστημάτων απαιτεί δομικές αλλαγές στις εθνικές πολιτικές, διεθνή συνεργασία, υιοθέτηση και διάχυση νέων τεχνολογιών, καθώς και αλλαγή των διατροφικών προτύπων στις ανεπτυγμένες χώρες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του FAO, τα αγροδιατροφικά συστήματα ευθύνονται για το ένα τρίτο των ανθρωπογενών εκπομπών ΑτΘ. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πρόοδος στο μετριασμό των εκπομπών στον αγροδιατροφικό τομέα υπολείπεται της αντίστοιχης σε άλλους κλάδους όπως η βιομηχανία. Το ζήτημα της εναρμόνισης της παραγωγικότητας του αγροτικού τομέα με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα είναι ιδιαίτερα έντονο και στην Ελλάδα, όπου η γεωργία συνεισφέρει περίπου 4% στο ΑΕΠ απασχολώντας περίπου 11% του εργατικού δυναμικού. Ωστόσο, ο τομέας αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της στάσιμης παραγωγικότητας, της χαμηλής υιοθέτησης νέων (και πράσινων) τεχνολογιών, της γήρανσης του εργατικού δυναμικού και των μικρών εκμεταλλεύσεων. Ενώ σε απόλυτο μέγεθος οι εκπομπές ΑτΘ από τον αγροτικό τομέα έχουν μειωθεί κατά 17% τη δεκαετία 2010-20, το μερίδιο τους στο σύνολο των εθνικών εκπομπών έχει αυξηθεί κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες σε σχεδόν 10%.
Το Δίκτυο AE4RIA (Alliance of Excellence for Research and Innovation on Aeiphoria), υπό την καθοδήγηση της Φοίβης Κουντούρη, είναι ένας διεθνής συνασπισμός πανεπιστημιακών, ερευνητικών ιδρυμάτων και φορέων καινοτομίας που προάγει τη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω διεπιστημονικής έρευνας και εφαρμοσμένων λύσεων. Εστιάζει σε θέματα κλιματικής αλλαγής, ενεργειακής μετάβασης, κυκλικής οικονομίας, βιώσιμων χρηματοδοτήσεων και αγροδιατροφικών συστημάτων. Μέσα από τη χρήση ολοκληρωμένων υποδειγμάτων αξιολόγησης (Integrated Assessment Models) χαράσσει βιώσιμα μονοπάτια -μεταξύ άλλων- στον αγορδιατροφικό τομέα, τροφοδοτώντας γόνιμες συζητήσεις και προτάσεις πολιτικής. Το δίκτυο είναι ο εν Ελλάδι κόμβος του FABLE Consortium, ενός παγκόσμιου δικτύου ερευνητικών ομάδων που εργάζονται για τη μετάβαση προς βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα και συνεργάζονται με κυβερνήσεις και φορείς χάραξης πολιτικής.
Προσομοιώσεις με τη χρήση του FABLE Calculator[1] για την Ελλάδα καταδεικνύουν τη δυνατότητα για τη συστηματική βελτίωση των δεικτών για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα, υπό την προϋπόθεσή ότι η χώρα θα ακολουθήσει όλες τις εθνικές και διεθνείς δεσμεύσεις όπως υπαγορεύονται, για παράδειγμα, από το ΕΣΕΚ και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Μια αύξηση της αγροτικής παραγωγικότητας σε συνδυασμό με μια σημαντική μεταστροφή του πληθυσμού σε υγιεινές διατροφικές συνήθειες (όπως η Μεσογειακή δίαιτα), αλλά και δεσμεύσεις για την αναδάσωση και την επέκταση προστατευμένων ζωνών οδηγούν σε μια σημαντική μείωση των εκπομπών ΑτΘ από τον αγορδιατροφικό τομέα κατά 13% μέχρι το 2030 και 51% μέχρι το 2050 σε σχέση με τα επίπεδα του 2020. Στο σενάριο όπου η ακολουθείται η υπάρχουσα τροχιά (business-as-usual) οι εκπομπές αυξάνονται κατά 11% μέχρι το 2030 και κατά 33% μέχρι το 2050. Η διαφοροποίηση εξηγείται από τις αισθητά μειωμένες εκπομπές μεθανίου –αποτέλεσμα της μεταστροφής της ζήτησης μακριά από κόκκινο κρέας και της αυξημένης παραγωγικότητας στην κτηνοτροφία- αλλά και την ενίσχυση στη φασική απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα λόγω της μείωσης της χρήσης γης για γεωργία και κτηνοτροφία.
Παρότι στον τομέα της επισιτιστικής ασφάλειας, η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει συστηματικές προκλήσεις, δεν ισχύει το ίδιο στο πεδίο της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Η εναρμόνιση με τους περιβαλλοντικούς ΣΒΑ και τις επιταγές της Ευρωπαϊκής στρατηγικής για το κλίμα και τη βιοποικιλότητα απαιτούν διαρθρωτικές αλλαγές τόσο στον τομέα της προσφοράς όσο και της ζήτησης. Η ανάπτυξη, υιοθέτηση και διάχυση πράσινων τεχνολογιών αιχμής απαιτεί ενίσχυση των δεξιοτήτων του αγροτικού τομέα και τη διασύνδεση του με την επιστημονική κοινότητα μέσα από την εμβάθυνση των τοπικών και εθνικών συστημάτων καινοτομίας. Ένα κεντρικό πλαίσιο σε αυτή την προσπάθεια είναι τα Συστήματα Γεωργικής Γνώσης και Καινοτομίας (AKIS), τα οποία συνδέουν τους αγρότες, τα ερευνητικά ιδρύματα και τον ιδιωτικό τομέα. Με τη στήριξη της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής συμβάλλουν στην υπέρβαση εμποδίων όπως το υψηλό αρχικό κόστος και η τεχνική πολυπλοκότητα, παρέχοντας προσαρμοσμένη κατάρτιση και υποστήριξη. Επιπλέον, η μεταστροφή σε διατροφικά πλαίσια συνυφασμένα με τη Μεσογειακή δίαιτα απαιτεί τη ρητή ενσωμάτωση των διατροφικών οδηγιών στην Εθνική Στρατηγική για την Υγεία, την εισαγωγή της διατροφικής εκπαίδευσης στα σχολεία, καθώς και στήριξη πρωτοπόρων πρωτοβουλιών όπως η αστική γεωργία (Urban Agriculture).
1] To FABLE Calculator είναι ένα υπολογιστικό εργαλείο σε περιβάλλον Excel που χρησιμοποιεί δεδομένα FAOSTAT (σχετικά με 88 ακατέργαστους και επεξεργασμένους δείκτες για τον γεωργικό τομέα, την οικονομία και τον πληθυσμό και υπολογίζει τα επίπεδα της γεωργικής δραστηριότητας, της αλλαγής της χρήσης γης, της κατανάλωσης τροφίμων, του εμπορίου, των ΑτΘ της χρήσης νερού και της διατήρησης της βιοποικιλότητας σύμφωνα με επιλεγμένα σενάρια.
Eνημερωτικό Σημείωμα: Το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για το Κλίμα αποτελεί μία πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Συντονιστής του Συμφώνου στην Ελλάδα είναι ο οργανισμός ΙΝΖΕΒ. Για όποια πληροφορία σχετικά με το Σύμφωνο ή για κλιματικές δράσεις που θα σας ενδιέφερε να διοργανώσετε, μπορείτε να επικοινωνείτε με την Ομάδα Συντονισμού στο inzeb@inzeb.org ή στο τηλέφωνο 210 6394608.
