Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι κολοσσιαίες. Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί μια απομακρυσμένη ή θεωρητική απειλή – είναι μια ζοφερή πραγματικότητα. Οι δύο τελευταίες ετήσιες περίοδοι υπήρξαν μια έντονη υπενθύμιση αυτής της αλήθειας, με το 2023 να σπάει κάθε προηγούμενο ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών, προμηνύοντας μια ακόμη θερμότερη χρονιά το 2024. Από τις άνευ προηγουμένου πλημμύρες στη Βαλένθια και την κεντρική Ευρώπη, έως τις παρατεταμένες ξηρασίες στη νότια Ευρώπη, τα προειδοποιητικά σήματα είναι αδιαμφισβήτητα: η ανάγκη για άμεση δράση είναι επιτακτική. Πέρα από την ανθρώπινη οδύνη – η οποία είναι ανεκτίμητη – όλα αυτά τα φαινόμενα καταδεικνύουν ότι το κόστος της αδράνειας υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος της άμεσης ανάληψης δράσης.
Οι δυσμενείς επιπτώσεις δεν περιορίζονται στα καταστροφικά ακραία καιρικά γεγονότα. Η υδατική ασφάλεια της Ευρώπης βρίσκεται σε κίνδυνο, με το 20% της ευρωπαϊκής επικράτειας να αντιμετωπίζει ήδη προβλήματα υδατικής στέρησης. Η υποβάθμιση του εδάφους θέτει σε κίνδυνο την επισιτιστική επάρκεια, δεδομένου ότι το 60%-70% των ευρωπαϊκών εδαφών έχουν ήδη υποστεί φθορά. Οι οικονομικές απώλειες που προκλήθηκαν από ακραία καιρικά φαινόμενα ξεπέρασαν τα 162 δισεκατομμύρια ευρώ μεταξύ 2021 και 2023. Πέρα από αυτές τις εμφανείς επιπτώσεις και το άμεσο κόστος, υφίστανται και τα αφανή, διαρκώς αυξανόμενα κόστη – η κοινωνικοοικονομική αστάθεια, η λειψυδρία και η απώλεια βιοποικιλότητας. Αυτές οι παράμετροι συνιστούν ακόμα μεγαλύτερες απειλές.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δρομολογήσει φιλόδοξες πολιτικές και μέτρα μέσω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του 8ου Προγράμματος Δράσης για το Περιβάλλον. Οι εν λόγω πρωτοβουλίες έχουν επιφέρει αξιόλογη πρόοδο: οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν μειωθεί κατά 37% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, εν μέρει χάρη στο πακέτο «Fit for 55», το σχέδιο REPowerEU και τις αυξανόμενες επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική, η γεωθερμική, η βιομάζα και η υδροηλεκτρική ενέργεια. Σε ευθυγράμμιση με τους πολιτικούς στόχους της ΕΕ, οι προστατευόμενες περιοχές καλύπτουν πλέον πάνω από το 26% της χερσαίας έκτασης της ΕΕ, ενώ ολοένα και περισσότερες θαλάσσιες περιοχές χαρακτηρίζονται ως θαλάσσια προστατευόμενα οικοσυστήματα.
Επιπλέον, χάρη στα ληφθέντα μέτρα για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, ο αριθμός των θανάτων στην ΕΕ που αποδίδονται στα λεπτά αιωρούμενα σωματίδια (PM2.5) μειώθηκε κατά 45% μεταξύ 2005 και 2022, με την ΕΕ να παραμένει σε τροχιά επίτευξης του στόχου μείωσης κατά 55% που έχει τεθεί στο σχέδιο δράσης της ΕΕ για μηδενική ρύπανση έως το 2030. Ωστόσο, τουλάχιστον 239.000 θάνατοι στην ΕΕ το 2022 αποδόθηκαν στην έκθεση σε ρύπανση από PM2.5 που υπερβαίνει τα συνιστώμενα από τον ΠΟΥ επίπεδα συγκέντρωσης. Παραμένουν σημαντικές προκλήσεις σε τομείς όπως οι μεταφορές, η γεωργία και τα καταναλωτικά πρότυπα.
Δεν υπάρχει περιθώριο για απαισιοδοξία. Η βιωσιμότητα μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με την ανταγωνιστικότητα και την ασφάλεια. Στην πραγματικότητα, μόνο διασφαλίζοντας μια σταθερή βάση φυσικών πόρων μπορούμε να ενισχύσουμε τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα της ΕΕ και να εδραιώσουμε την ανταγωνιστική της θέση στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.
Οι αριθμοί αποκαλύπτουν μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια: η επίτευξη των κλιματικών και βιώσιμων στόχων μας θα απαιτήσει επιπλέον επενδύσεις ύψους 520 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως έως το 2030. Αυτό δεν συνιστά κόστος, αλλά μια επένδυση σε ένα κοινό μέλλον όπου η Ευρώπη θα διαθέτει ενεργειακή αυτονομία μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μια ακμάζουσα κυκλική οικονομία και επισιτιστική ασφάλεια, μειώνοντας παράλληλα τις κοινωνικές ανισότητες και βελτιώνοντας τη δημόσια υγεία.
Η αρχή «να μην μείνει κανείς πίσω» είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό σύνθημα. Αποτελεί μια έκκληση για δράση σε έναν κόσμο όπου τα οφέλη των βιώσιμων μεταβάσεων πρέπει να φτάσουν σε όλους τους πολίτες. Η μετάβαση προς τη βιωσιμότητα θα αποτύχει εάν δεν αντιμετωπίσει τα ζητήματα της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας. Ποιες κοινωνικές ομάδες θα επηρεαστούν περισσότερο; Πώς μπορούμε να τις στηρίξουμε αποτελεσματικά; Οι πολιτικές οφείλουν να στοχεύουν σε επενδύσεις που θα ωφελήσουν τις ευάλωτες ομάδες και τις πληγείσες περιοχές. Τα μέτρα που λαμβάνονται πρέπει να μειώνουν και όχι να επιτείνουν τις υφιστάμενες ανισότητες. Πρέπει να ενσωματώνουν και όχι να αποξενώνουν όσους ενδεχομένως αισθάνονται ήδη περιθωριοποιημένοι. Παράλληλα με τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε ολόκληρη την ΕΕ, οι φορείς διάχυσης γνώσης καλούνται να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνία όχι μόνο των κινδύνων, αλλά και των πολλαπλών οφελών της ανάληψης δράσης και του τρόπου με τον οποίο αυτές οι δράσεις βελτιώνουν την καθημερινότητα των Ευρωπαίων πολιτών.
Η πορεία προς τα εμπρός είναι αναμφίβολα απαιτητική, ωστόσο το θετικό είναι ότι διαθέτουμε σήμερα περισσότερες γνώσεις και εμπειρία από ποτέ. Έχουμε πλήρη επίγνωση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε και των πολυάριθμων λύσεων που ήδη υπάρχουν. Και η γνώση αποτελεί το κλειδί για την επιτυχία.
Σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ, χρειαζόμαστε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα για να στηρίξουμε την ανάπτυξη αποτελεσματικών περιβαλλοντικών πολιτικών. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, σε διαρκή συνεργασία με το δίκτυο εμπειρογνωμόνων και εταίρων μας στα κράτη μέλη και πέραν αυτών, θα συνεχίσει να συλλέγει, να αναλύει και να δημοσιεύει έγκυρα επιστημονικά δεδομένα και εμπεριστατωμένες γνώσεις, με στόχο τη στήριξη της χάραξης και της αποτελεσματικής εφαρμογής πολιτικών σε ολόκληρη την ΕΕ.
Η σταθερή προσήλωση στην πράσινη μετάβαση συνεπάγεται αταλάντευτη στάση απέναντι στις αντιξοότητες. Σημαίνει την πιστή εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας της Πράσινης Συμφωνίας, επιταχύνοντας παράλληλα τις προσπάθειες για τη δραστική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την ουσιαστική προστασία του περιβάλλοντος. Σημαίνει την ενίσχυση της ανθεκτικότητας απέναντι στις αναπόφευκτες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, αναδεικνύοντας παράλληλα τα πολλαπλά οικονομικά, κοινωνικά και υγειονομικά οφέλη των βιώσιμων μεταβάσεων.
Και οφείλουμε να παραμείνουμε σταθεροί σε αυτή την πορεία – όχι μόνο επειδή είναι απολύτως αναγκαίο, αλλά και επειδή είναι το ηθικά ορθό και η μόνη βιώσιμη επιλογή που έχουμε μακροπρόθεσμα.
